پرتس یا سیاه شدن سر استخوان ران
بیماری پرتس نوعی نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران در لگن بچه ها است که مهمترین مشخصه این بیماری اختلال موقت در خون رسانی سر استخوان ران در ناحیه لگن در دوران کودکی است.
این بیماری بیشتر در سنین 10-4 سالگی دیده می شود و شیوع آن در پسر ها 5 برابر دخترها است نام کامل این بیماری لگ کالو پرتس Legg-Calve-Perthes است. همانطور که گفته شد مشخصه اصلی این بیماری قطع شدن خون رسانی به سر استخوان ران است اما چرا این خون رسانی مختل می شود به درستی مشخص نیست ولی این اختلال در بیشتر اوقات گذرا است و بعد از مدتی خون رسانی مجدداً برقرار می شود. در ابتدا شدت این بیماری کم است اما بتدریج پیشرفت کرده و علائم بیمار بیشتر می شود. بعد از مدتی بیماری فروکش می کند و علائم بیماری هم کم می شود. این زمان از چند ماه تا حتی دو سال هم ممکن است ادامه داشته باشد. پس بیماری چه با درمان و چه بدون درمان ابتدا سیر پیشرونده ای داشته و سپس فعالیت آن خودبخود متوقف می شود. ممکن است خون رسانی به تمام نقاط سر استخوان قطع شود و یا گاهی فقط قسمتی از سر استخوان ران خون رسانی خود را از دست بدهد که در این موارد شدت بیماری کمتر است. در بسیاری از اوقات دوره 2-1 ساله بیماری حتی بدون اینکه بیمار یا والدین او متوجه بیماری شوند طی شده و خوب می شود ولی در تعدادی از بیماران در همین مدتی که سر استخوان ران دچار کاهش خون رسانی است ممکن است آثار جبران ناپذیری به وجود بیاورد. وقتی خون رسانی به سر استخوان ران مختل می شود استخوان سختی خود را از دست داده و به اصطلاح نرم می شود و وارد شدن وزن تنه به این استخوان نرم شده موجب می شود که شکل سر استخوان ران و حتی گردن استخوان ران به تدریج تغییر کند و حالت گرد و کروی خود را از دست بدهد و اکثر مشکلاتی که برای بیمار به وجود می آید به علت همین تغییر شکل است.
بعد از مدتی که از فعالیت بیماری گذشت، عروق خونی مجدداً رشد کرده و به سر ران می رسند. در نتیجه بیماری متوقف می شود. با برگشت خون رسانی به استخوان سختی آن مجدداً به حالت اولیه برمی گردد ولی شکل آن به حالت کروی اولیه باقی می ماند. سر استخوان ران که شکل کروی خود را از دست داده است دیگر نمی تواند به راحتی در درون حفره استابولوم حرکت کند در نتیجه به تدریج و با گذشت چند سال حرکت مفصل محدود شده و عضلات ران لاغر شده و لنگش بوجود می آید و در نهایت مفصل تخریب شده و دچار استئوآرتریت یا آرتروز می شود. تمام کوشش هایی که پزشک معالج در درمان این بیماری انجام می دهد به این خاطر است که بعد از اینکه بیماری فروکش کرد سر فمور تغییر شکلی پیدا نکرده باشد یا این تغییر شکل حداقل باشد. این بیماری در دختران کمتر دیده می شود ولی اگر دیده شود بسیار وسیع تر بوده و با آسیب بیشتر به سر ران همراه است و نتیجه درمان به خوبی نتایج درمان در پسران نیست. علائم بیماری پرتس بیماری معمولا با لنگش شروع می شود معمولا نزدیکان بچه هستند که متوجه می شوند وی در حین راه رفتن می لنگد و خود بچه متوجه آن نمی شود. گاهی بچه از درد ملایمی در ناحیه لگن یا کشاله ران یا ران و یا حتی زانو احساس ناراحتی می کند پس در هر بچه ای که از درد زانو ناراحت است پزشک معالج باید به فکر این بیماری هم باشد. این ناراحتی ها چند هفته یا چند ماه طول می کشند درد در موقعی که مفصل ران حرکت میکند بیشتر است پس شدت درد با فعالیت بدنی بیشتر و در موقع استراحت کمتر می شود. این علائم در طی چند ماه بتدریج ایجاد شده و تشدید می شوند. سپس با کاهش فعالیت بیماری، التهاب و درد کم کم از بین می رود. گاهی حتی لنگش هم خوب می شود. تشخیص بیماری پرتس تشخیص این بیماری معمولا توسط رادیوگرافی ساده انجام می شود و در سیر بیماری معمولاً عکس برداری های متعددی برای مشخص شدن وضعیت پیشرفت بیماری از بیمار به عمل می آید. درمان گرچه شیوع بیماری پرتس در دختران کمتر از پسران است ولی در صورت وقوع بیماری در یک دختر، معمولاً شدت آسیب و تخریب بیشتر است. در بچه های کم سن و سال ( سنین حدود 6-2 سال) که در رادیوگرافی اولیه، تغییرات شدید نیست؛ درمان معمولاً فقط به صورت تحت نظر داشتن بیمار است.درمان غیر جراحی بیماری پرتس در درمان غیر جراحی معمولاً از داروهای ضد التهاب مثل بروفن به مدت چند ماه برای کاهش التهاب مفصل استفاده می شود. ممکن است لازم باشد تا بیمار برای مدتی از عصای زیر بغل استفاده کند. در مواردی که بچه به علت کاهش دامنه حرکتی مفصل، دچار لنگش شده است، ممکن است دوره کوتاهی استراحت و کشش اندام و یا یک دوره فیزیوتراپی مفید باشد. در فیزیوتراپی حرکات ساده ای به کودک آموزش داده می شود تا دامنه حرکتی مفصل بهتر شود. به این صورت که بچه به پشت می خوابد و زانوها را خم کرده، در حالی که کف هر دو پا روی زمین است. والدین او زانوهایش را با کف دست می گیرند. بچه سعی می کند بصورت فعال زانوهایش را به هم نزدیک کرده و از هم دور کند و والدین او سعی می کنند در این حرکات به او کمک کنند. در روش دیگر، بچه به پشت می خوابد و پاهایش را صاف و مستقیم روی زمین نگه می دارد و سعی می کند کل اندام پایینی خود را به داخل و خارج بچرخاند. اگر دامنه حرکتی مفصل ران کم شود یا رادیوگرافی ساده یا ام آر آی علائمی از پیشرفت بیماری را نشان دهند، ممکن است پزشک معالج تصمیم به گچ گیری بیمار بگیرد. در این روش تنه و اندام های پایینی بیمار توسط گچ در وضعیتی قرار می گیرند که پاها از هم باز باشند. به این نوع گچ گیری، گچ اسپیکا یا اسپایکا Spica cast می گویند. این وضعیت موجب حمایت بیشتر سر استخوان ران شده و برای بیمار مفید است. گچ گیری معمولاً در اطاق عمل انجام می شود و پزشک معالج برای اینکه بتواند پاها را بیشتر از هم باز کند (و سر استخوان ران را بیشتر در داخل حفره استابولوم قرار دهد) ممکن است با یک عمل جراحی کوچک عضله کشاله ران را بلندتر کند. معمولاً گچ 6-4 هفته باقی مانده و بعد از خارج کردن آن نرمش های لازم برای افزایش دامنه حرکات انجام شده و ادامه می یابد.
روش دیگر درمان استفاده از بریس مخصوصی است که با بستن آن در ناحیه لگن، ران های بیمار از هم فاصله می گیرند هدف از این درمان این است که با دور شدن ران ها از یکدیگر، سر استخوان ران بهتر در داخل حفره استابولوم قرار بگیرد. با قرار گرفتن بهتر سر استخوان ران در حفره استابولوم، شکل کروی این حفره بهتر می تواند از سر استخوان ران محافظت کند و احتمال تغییر شکل سر استخوان ران کمتر می شود. درمان جراحی بیماری پرتس گاهی اوقات برای درمان بیمار نیاز به عمل جراحی وجود دارد در حین جراحی معمولا استخوان ران در قسمت بالایی آن شکسته شده و در وضعیت جدیدی توسط پلاک دوباره در کنار یکدیگر قرار می گیرد تا حتی الامکان از تغییر شکل آن جلوگیری شود. گاهی اوقات لازم می شود توسط عمل جراحی دیگری حفره استابولوم گودتر شود تا سر فمور که به علت بیماری بزرگتر شده است بطور کامل در درون حفره استابولوم قرار گیرد. بعد از هر کدام از اعمال جراحی ذکر شده گچ گیری مطابق روش توضیح داده شده در قبل انجام می شود. بعد از درآوردن گچ، مجددا فیزیوتراپی برای بدست آوردن حرکات مناسب مفصل ران نیاز است.
وبلاگ دکتر امیر هوشنگ واحدی
